24 maart 2012

[caption id="attachment_4403" align="alignleft" width="200"] Tineke met haar boeken van Stieg Larsson[/caption] INTERVIEW MET TOLK-VERTAALSTER TINEKE JORISSEN-WEDZINGA Toen ik op Facebook vertelde dat ik een interview had gehad met de vertaalster van de Millennium-trilogie van Stieg Larsson, vlogen de reacties me om de oren. “Supergaaf, wauw, spannend, ik heb de boeken net uit!” Het was ook voor mij een belevenis om Tineke te interviewen, een vertaalster van internationale bestsellers! Naast boeken van Stieg Larsson, heeft ze veel detectives op haar naam staan, zoals ‘Hypnose’ van Lars Kepler en ‘Stille wateren’ van Viveca Sten. Hoe wordt iemand vertaalster en weet wereldbekende schrijvers aan zich te ‘binden’? Wat maakt dat je in deze nichemarkt zó succesvol kunt zijn? Reden om Zweedse taaldeskundige Tineke te interviewen en te onderzoeken wat we van haar kunnen leren. Tineke, wist je op het Atheneum al wat je later wilde worden? “Nee, niet zo zeer wat ik wilde worden, maar het moest wel iets zijn met de Zweedse taal. De liefde voor Scandinavië, in het bijzonder Zweden, werd mij met de paplepel ingegoten. Mijn vader is bioloog en had al een ‘band’ met dat land. Ik ben er in mijn jonge jaren vaak op vakantie geweest. De taal en het land spraken mij enorm aan. Uiteindelijk moest je ‘iets’ kiezen en voor mij was het duidelijk dat ik mijn hart moest volgen, Scandinavische taal– en letterkunde met als hoofdvak Zweeds aan de Universiteit van Amsterdam. Ik heb nog even gedacht aan Duits om mijn kansen op de arbeidsmarkt te vergroten, maar dat werd toch echt afgeraden omdat in die tijd de Duitse taal ‘uit’ was. Dan zou je echt alleen voor de klas komen te staan, iets wat ik niet wilde. Ik zag het niet zitten om voor een groep vervelende en ongeïnteresseerde pubers te gaan staan. Ik heb wel heel bewust ‘Deens’ als bijvak gekozen omdat Denemarken toen al bij de Europese Unie zat. Ik dacht toen dat het mijn kansen op de arbeidsmarkt zou kunnen vergroten.” Ikzelf heb iets met Italië en blijf het moeilijk vinden om aan te geven waarom dat land mij zó boeit. Hoe omschrijf jij jouw voorliefde voor Zweden? “Ik bezocht het land voor het eerst in 1974 en was meteen verknocht. Het is een prachtig mooi land met een fantastische natuur. De mensen zijn open en vriendelijk en bovendien gaan er deuren open als je de taal spreekt.” [caption id="attachment_4402" align="alignright" width="300"] Tineke & Zweedse auteur Viveca Sten[/caption] Je keuze van toen, daar sta je dus nog steeds achter! “Ad, volledig! Ik herinner me wel nog dat een professor van de UvA het de studenten tegen- maakte. Hij zag het niet zitten dat we hadden gekozen voor ‘zijn’ taal, omdat we er niets mee konden! 30 jaar later ben ik hem nog eens tegengekomen en heeft hij die demotivatie jegens mij herroepen.” Dat hij nu een andere mening had, heeft vast en zeker te maken met jouw enorme drijfveer, of vergis ik me daarin? “Ik denk het niet. Ik heb in die 30 jaar niet stilgezeten. Ik heb een aardige lijst werken op mijn ‘naam’ staan en geniet een nette reputatie als het gaat om de kennis van de Zweedse taal. Dat heeft hij ingezien.” Je wilde iets met Zweeds doen maar je had niet meteen al de idee om ‘vertaalster’ te worden, maar hoe word je nu vertaalster van boeken? “Ik wilde zeker niet alleen voor de klas staan, zoals ik al aangaf. Met Zweeds had dat ook niet gekund omdat die taal nergens wordt gedoceerd aan middelbare scholen in Nederland. Ik doceer heel graag en ook al heel lang bij de Volksuniversiteit Amsterdam. Dat zijn doorgaans mensen die heel bewust iets meer van deze taal willen afweten. Maar dat ik op mijn wijze het ‘vertaal- wereldje’ ben ingerold is via de UvA gekomen. Ik had er eigenlijk niet over nagedacht.” Hoe kom je dan aan zulke opdrachten, wat maakt dat je je weet te onderscheiden van anderen? “Ik volgde de studie, maar wat ik ermee kon wist  ik niet echt. Ik had zeker ambities en vertalen behoorde tot de mogelijkheden. Zeker ook omdat ik toch echt op academisch niveau met de taal wilde bezig zijn.” “Je start met een opdracht en rolt dan in de volgende werkzaamheden. Voor mij blijft het een enorme uitdaging om een vertaling op die wijze te doen dat ik van de ene kant trouw blijf aan de brontekst maar dat ik me daarnaast wel rekenschap geef dat men het in Nederland en België daadwerkelijk begrijpt en het verhaal zelf kan inkleuren binnen de eigen cultuur. Niet alleen dat de taal aansluit bij de taal die wij hier in het beschreven verhaal zouden bezigen, maar ook dat het inhoudelijk dezelfde kleurklank behoudt. Wij noemen dat in ons vak ‘localization’. Je mag er dus een eigen Schwung aan geven, door  een bepaald woord of begrip te omschrijven, zodat de lezer de ‘couleur locale’ in het verhaal blijft terugzien. Want als je Zweeds klakkeloos zou vertalen dan mist een Nederlandstalige een belangrijk deel van het verhaal omdat hij de context niet begrijpt. Daarom moet je het ‘hertalen’.” “En zoals ik de studie destijds al ben ingegaan, vol overgave en nooit een college gemist, zo werk ik nu ook als vertaler. Tijdens mijn studie ben ik actief gestart om het land Zweden goed te kennen, de cultuur, de mensen met hun gebruiken. Ik heb er toen ook al enige tijd doorgebracht. Vanaf die tijd bouw ik aan mijn netwerk in Zweden en onderhoud ik contacten met mensen die ik via Zweden heb leren kennen. Het is een ´must´ om een goed netwerk te hebben en een noodzaak om het goed te onderhouden.” “En door deze jarenlange investering, zowel in mijzelf (qua kennis) als mijn netwerk, werd ik gevraagd voor de vertaling van een nieuw boek, deel 1 van de Millennium-trilogie. Toen nog een onbekend boek. Dat doe je dan, en je groeit met de hype mee. En van het een komt het ander. Overigens door altijd te streven om goed werk af te leveren en onderscheidend van anderen te zijn. En dat kan ik, want ik hou verschrikkelijk veel van mijn werk, het is mijn ware passie!” [caption id="attachment_4401" align="alignleft" width="300"] Tineke op bezoek bij de Zweedse auteurs Anders Roslund & Börge Hellström[/caption] Dat spreekt me aan wat je zegt, de belangrijkheid van ´netwerken´, als manager van het SAM netwerk. “Ja, dat is ook heel belangrijk en wordt nog steeds door veel mensen onderschat. Ik ben helemaal happy in mijn werk omdat ik mijn werk als een persoonlijke ontwikkeling zie. Wil ik mijn werk goed kunnen blijven doen, dan moet ik mezelf blijven ontwikkelen. Permanente educatie door het bezoeken van congressen die met Zweden te maken hebben, door regelmatig in Zweden te vertoeven. Door te kijken en luisteren wat mensen er in de bus zeggen en doen, wat de gebruiken zijn aan een Zweedse koffietafel. Ik wil weten hoe het land politiek in elkaar steekt. Daarom zie ik netwerken ook als een onlosmakelijk deel van het werk. Ik ben in Nederland lid van alles wat met Zweden te maken te maken heeft, zoals de Zweedse Kamer van Koophandel. Bovendien geldt bij het netwerken ook: `Je weet nooit hoe een koe een haas vangt.’” En je bent ook nog medewerker van IKEA, een van de leden van mijn SAM netwerk! “Inderdaad, ik ben al 22 jaar bij IKEA parttime werkzaam! IKEA is een toonaangevende organisatie in haar branche, over de gehele wereld ruim bekend en is een Zweeds bedrijf. In die zin werk ik weliswaar binnen een grote multinational maar het Zweedse karakter binnen de organisatie blijft een belangrijk aspect. Daarom blijft IKEA voor mij als werkgever uitdagend. De Zweedse invloed blijkt ook uit de aanstelling van onze nieuwe Landenmanager, een Zweedse. IKEA houdt vast aan haar eigen Zweedse cultuur. En aangezien ik mezelf echt zie als ambassadeur van het Zweedse ´erfgoed´ blijft de relatie met IKEA voor mij belangrijk, ook al is de voertaal Engels geworden!” En na al die tientallen jaren dit werk doen ben je nog niet toe aan iets anders? Voor iemand als ik die meehelpt om mensen in beweging te krijgen en houden ten behoeve van hun employability ergo vanuit het SAM netwerk bouwt aan een vitale regionale arbeidsmarkt, is dat een compleet ander uitgangspunt. Hoe zie jij dat? “Kijk Ad, ik werk weliswaar al lang als vertaalster maar zoek er steeds nieuwe uitdagingen bij. Laatst heb ik voor IKEA een training ‘Swedishness’ verzorgd. Een nieuw eigen product waarbij ik aan nieuwe collega’s uitleg geef over het land, de mensen, ’s landsaard, de cultuur. Om mensen toch iets meer van de achtergrond van Zweden mee te geven. Ik doe dat vanuit passie. Heerlijk om mijn kennis op die wijze weer over te dragen. Denk ook aan de vele lezingen die ik geef, de cursussen die ik verzorg en de workshops die ik ontwikkel. Iedere keer voor een andere doelgroep en dus maatwerk mogen leveren. Dat levert mij persoonlijk veel energie op. Dan kom ik thuis en merk dat ik het heerlijk vind om nog andere dingen te doen, of nog rustig een paar uur te gaan vertalen! Zolang ik op deze wijze merk dat ik mijn enthousiasme kan overbrengen, dan zit ik goed.” En nieuwe uitdagingen? Zelf een boek schrijven? “Nee, ik heb de fantasie niet noch de ambitie. Wat ik mij wel heb voorgenomen en ook ga doen is een Sabbatical van 3 maanden inlassen. Samen met mijn man ga ik een lekker lange periode naar Zweden. Wederom om nog beter de cultuur te begrijpen. In het bijzonder willen we de lokale gebruiken bestuderen. Wat eet men waar en waarom? Welke paddenstoelen en bessen vind je waar? Om eens rustig elanden en rendieren te spotten in hun natuurlijke habitat. Te leren hoe men typisch Zweedse gerechten bereidt. Even weer een periode van ‘back to basic’. Natuurlijk evolueert men in Zweden net zoals in Nederland. En ik wil weer eens goed aan de veranderingen proeven zodat ik die ervaringen kan meenemen in mijn werk.” “Op die wijze ‘promoveer’ ik mij verder als Zweedse taaldeskundige en dat is iets wat ik mijn ‘roeping’ noem.” Redactie, Ad Smets   Drs Tineke Jorissen-Wedzinga tel.: 020 - 61 69 489 e-mail: info@sveatrans.nl www.sveatrans.nl